Şan Egzersizleri:
Şan egzersizleri kolaydan zora giden bir çalışma programı içersinde, sesi ısıtmak, ses tellerinin elastikiyetini artırmak, diyaframın doğru kullanımını öğretmek, ses telleri ile doğru miktarda havanın buluşmasını sağlamak, nefes-ses birlikteliğini en doğru şekilde sağlamak, rezonansı kullanmayı öğretmek, ses perdelerinin yerlerini belirlemek ve perdeler arasında yumuşak geçiş yapmayı öğretmek, daha hacimli, parlak, pürüzsüz sesler yaratmak amacı taşır.
Şan eğitiminde ilk aşama bedeni rahatlatmaktır. Bunun için işe esneme egzersizlerinin öğretimi ile başlanmalıdır. Esneme egzersizleri, kaslar ve eklemler üzerindeki gerilimi yok etme amacıyla yapılır. Vücudumuzdaki gerilimin minimum seviyeye indirilmesi hem doğru nefes almak hem de şarkı söylemek açısından oldukça önemlidir. Esneme egzersizlerini diyafram çalışmalarınızdan önce yapmanızı tavsiye ederim. Esnek ve rahatlamış bir bedenle nefes alış verişlerinizi çok daha kolay şekilde kontrol edebileceksiniz. Ayrıca bu egzersizleri şan dersinize gitmeden önce mutlaka yapmış olmanızı tavsiye ederim, çünkü gevşemiş bir bedenle şan egzersizi yapmak işinizi oldukça kolaylaştıracaktır.
İkinci aşama diyaframın ve doğru nefes kullanımının öğretilmesidir. Diyaframı kesinlikle nefes egzersizlerinden ayrı düşünmemek gerekir. Bu egzersizler için web sitemin “Nefes Egzersizleri” bölümünü tıklayarak ayrıntılı bilgi alabilirsiniz.(http://www.iremderlen.com/Nefes_Egzersizleri_t.nefesegzersiz.html)
İlk dersten itibaren diyafram ve nefes çalışması ile birlikte ilerletilmesi gereken ses çalışması başlangıçta basit hecelerden ya da vokallerden (sesli harflerden) oluşmalıdır. Bu egzersizlerde öğrenciye rezonansın yeri hissettirilmeye çalışılmalı ve sesin rezonansa oturmasının öğretilmesi amaçlanmalıdır.
Egzersizler, öğrenci çok tize çıkarılmadan ve çok pese indirilmeden orta tonlarda yaptırılmalı ve öğrenci gereğinden çok zorlanmamalıdır. Öğrenci ilk olarak majör gam arpejinin ilk üç sesi kullanılarak çalıştırılabilir. Bu çalışma yaptırılırken, egzersizde kullanılan hece ya da vokalin nerede tınladığı (artikülasyon) öğrenciye mutlaka öğretilmeli ve hissettirilmelidir. Her akorda yarım ton tize çıkılmalı, öğrencinin zorlanmaya başladığı yerde yine her akorda yarım ton aşağı (pese) inilerek gittiği yere kadar ilerletilmelidir. Egzersizler öğrencinin ihtiyacına göre önce bağlı, sonra ayrı şekilde yaptırılabilir.
Egzersiz her zaman göğüs sesi perdesine yakın bir akordan başlamalıdır. Bu ton öğrenciyi zorlamayacak bir ton olmalıdır. Öğrencinin ses özelliğine göre, ihtiyacı olan vokal belirlenerek çalışmaya başlanmalıdır. Örneğin kimi öğrencide “U” kiminde ise “A” veya “O” başlangıç için kullanılabilir. Yine ihtiyaç doğrultusunda bu vokallerin önüne veya arkasına boğazı yumuşatacak sessiz harfler eklenerek vokallerin hecelere dönüşmesi sağlanmalıdır. Sonrasında “
Kapalı ağız ile orta seslerde “Mmm” sessizi ile yapılan rezonans çalışması sırasında öğrencinin sesini gırtlağa indirmesi önlenmelidir. Bu egzersiz çok fazla nefes kullanmadan, oldukça yumuşak bir şekilde yapılmalı, burun boşluklarında ön tarafta (maskede) çok yoğun bir titreşim hissedilmelidir.
Çalışmalar ilerledikçe majör gam arpejinin ilk üç sesi iki kez üst üste tekrarlanarak egzersizin süresi uzatılabilir. Böylelikle öğrenci daha uzun bir cümleyi nefesini daha ekonomik kullanarak söylemeyi öğrenir.
Bir sonraki aşamada çalışmalarda kullanılan ton dizisi, tonikten beşliye kadar genişletilebilir. Tizlere doğru çıkarken öğrenciye diyaframa dayanarak (‘diyaframı içeri çekmek’) akciğerlerin alt bölümündeki havanın yukarı nasıl itileceği öğretilmeli ve çene serbestçe aşağı düşürülerek yumuşak (arka) damağın yukarı çekilmesi sağlanmalıdır. (‘damağın kubbelenmesi hareketi’) Bu egzersiz dizisi, her sesin en kalın tonundan başlayarak, zorluk çekmeden çıkabileceği en ince tona kadar yaptırılabilir. Ancak, bu egzersizlerde de öğrenci gereğinden fazla zorlanamamalıdır. Daha sonraki çalışmalarda bu dizi oktavın da eklenmesi ile daha da genişletilebilir.
Staccato Egzersizleri:
Bu egzersiz yaptırılırken ses tellerinin gereğinden fazla miktarda hava ile buluşması engellenmeli ve diğer egzersizlerle bir arada yaptırılmalıdır. Şan dersinde Staccato çalışması yaparken gırtlağın (larenks) sabit bir pozisyonda olması ve ense bölgesinin kasılmaması gerekir. Ense bölgesinin kasıldığı hissedildiği anda öğrenci vücudunu serbest bırakıp rahatlamaya çalışmalıdır. Staccato notaları olabildiğince küçük sesle söylemek gerekir. Bunu yaparken öğrenci elini ensesine koyarak egzersiz sırasında ense kaslarının nasıl çalıştığını gözlemlemeye çalışabilir.
Çıkarılan seslerin temiz, açık ve kısa olmasına ve doğru miktarda hava ile buluşmasına özen gösterilmelidir. Eğer sesi havalı çıkıyorsa çok fazla miktarda nefes harcanıyor demektir. Bunu düzeltmek için şan eğitmeni öğrencisine, söylerken kendisini rahat hissedeceği bir nota seçer. Öğrenci, notayı bir süre uzatarak (aynı seste kalarak) seslendirir. Sesin havanın önünde olmasına, yani akciğerlerden çıkan havanın sesi taşıyor olmasına dikkat edilmelidir. Bir sonraki aşamada sesin süresi yavaşça kısaltılarak staccato’ya dönülür. Bunu yaparken sesin parlaklığı korunmalıdır. İ” ,“Ü”, “E” harfleri kullanılarak sesi daha parlak ve önde tınlatmaya yönelik egzersizlere giriş yapılabilir.
Oktav Atlama Egzersizi (The Octave Jump):
Bu egzersizde oktav atlama yaparak en yüksek notayı bir süre seslendirdikten sonra inmeye başlamak gerekir. Burada sesler arasında hızlı bir geçiş yapıldığı için ses telleri sürekli olarak açılır ve kapanır. En tiz notayı sürdürmek ses tellerini bir süre aynı seste tutmayı gerektirecektir. Bu da gönderilen havanın, ses tellerinin şu ana kadar açılmamış noktalarına ulaşmasını sağlar. Bu egzersiz hayli efor ve dayanıklılık gerektirir. Bu dayanıklılık ise öğrenicinin, öğretmen kontrolünde pratik yapması ile sağlanabilir. Bu egzersiz yaptırılırken ses tellerinin gereğinden fazla miktarda hava ile buluşması engellenmeli ve diğer egzersizlerle bir arada yaptırılmalıdır.
Nüans çalışmaları (Messa Di Voce):
Ses perdenizin esnekliğini artırmak, sesinizin frekansını da kontrollü bir şekilde değiştirebilmenize bağlıdır. Bunun için yapılması gereken egzersiz, İtalyanca’da “messa di voce” olarak adlandırılmaktadır. Bu tanım “sesi yerleştirmek” olarak açıklanabilir. Bu egzersizde şan eğitmeni öğrencisi için orta tonlarda, onu çok fazla zorlamayacak bir nota seçer, bu notayı yumuşak ve küçük sesle söyletmeye başlar, sesin frekansını yavaş yavaş arttırır ve yükseltir, ardından tekrar yumuşak ve küçük sesle söylemeye geri döner.
Bu egzersiz, size -verilen herhangi bir nota üzerinde- yüksek ve düşük frekansta rahat geçişler yapabilmeyi öğretir. Orta ses perdesi üzerinde yapılan çalışmalar istenilen düzeye gelmeden, nüans çalışmalarına başlanmamalıdır. Zamansız başlatılan nüans çalışmaları, hafif seslerin nefesten koparak desteksiz söylenmesine, kuvvetli seslerin de bağırılarak çıkarılmasına yol açar. Nüans egzersizleri daima nefesten kopmayan bir sesle yapılmalıdır.
Bu bölümde amaç şan egzersizlerini tanıtmak ve yaygın olarak kullanılan egzersizler hakkında bilgi vermektir. Bu egzersizlerin her zaman konusuna hakim, profesyonel bir şan eğitmeni eşliğinde çalışılması gerekir. Bunu yapmadığınız takdirde ses tellerinize ciddi zararlar verebilirsiniz.
